Anne Babalar Çocuklarıyla İlişkilerinde Nasıl Etkin Bir Şekilde Varolabilirler?

Anne babalarla görüşürken anne baba rolleri ve yaklaşımlarını sorarım. Anne babalar kendilerini nasıl bir anne baba olarak düşünüyorlar, tanımlıyorlar anlamaya çalışırım.

Son dönemde tanımlanan pek çok yaklaşım var. Hatta moda olan, öne çıkan akımlar var. Otoriter ebeveyn, Bilinçli ebeveyn, olumlu ebeveyn, helikopter ebeveyn, doğal ebeveyn, esnek ebeveyn, demokratik ebeveyn, kar küreyici ebeveyn, mindful ebeveyn gibi...

Ben bir tanımlama yapmak istemiyorum. Çünkü tanımların bazen kişileri kısıtladığını düşünüyorum. Hangi ebeveynlik yaklaşımı size daha uygun olursa olsun, çocuklarınızla sağlıklı bağ kurmanın birçok farklı yolu vardır. Ayrıca çocuklarla olan ilişkide tek bir yaklaşımı benimsemek gerekmez. Ya da bir ad koymanın da gerekli olduğunu düşünmüyorum. Anne babaysanız daha geniş bir perpektiften bakabilmek ve esnek düşünebilmenin etkili olduğunu görüyorum. Çocuklarınızla saygılı bir şekilde empati ve anlayışla ebeveynlik yapmaktan bahsediyoruz aslında. Çocuklarınızla olan etkileşimlerinize, çevrenize ve içsel durumunuza (düşünceler, duygular, fiziksel duyumlar) yargılamadan dikkat edebilmekten ve o anda tamamen o ilişki içinde mevcut olmaktan bahsediyoruz.

Aslında ifade etmeye çalıştığımız, Çocuğumuz için sevgi dolu ve destekleyici bir ortam yaratmak. 2012'de yayınlanan araştırmaya göre , yetkili ebeveynler tarafından yetiştirilen çocuklar, otoriter veya müsamahakâr ebeveynler tarafından yetiştirilenlerden daha yüksek öz saygı ve yaşam kalitesine sahiptir. Sonuçta, çocukları ve gelecekteki başarılarını etkileyen en önemli unsur, birinci derecede onlara bakım veren kişilerle kurulan bağlar ve etkileşimlerdir. Yani anne baba ilişkisidir. Dolayısıyla, çocuğunuza anne babalık yaparken kurduğunuz ilişki ve çocuğunuzla olan bağınız size rehberlik ediyorsa ve kararlarınız bu bağı güçlendirmeye dayanıyorsa, bu çocuğunuz için en iyi sonucu verecektir.

Ebeveynlik bir varış noktası değil, bir yolculuktur.

Çocuğunuzla ilişkinizde aranızda olanın farkında olabilmek, o anda tüm mevcudiyetinizle dikkatinizi verebilmek ve karşılıklı empatik bir yaklaşımla gelişmek bir yolculuktur. Burada her an dikkatli olmaktan bahsetmiyoruz ya da her zaman sakin kalmaktan ya da hiç kızmamaktan. Anne baba olarak sizler de kızabilirsiniz, üzülebilirsiniz ya da hayal kırıklığı yaşayabilirsiniz. Bunlar çok insani ancak bu duyguların nasıl tepki vereceğinizi belirlemesine izin vermemekten bahsediyoruz.

Anne baba olmak, mükemmel olmakla ilgili değildir, o ilişkide o anın gerektiği şekilde mevcut olabilmekle ilgilidir. Çocuğunuzun ihtiyaçlarını görebilmektir. Davranışının altında yatanı anlayabilmektir.

Peki anne babalık yolculuğunda bize neler yol gösterebilir? Okuduklarımdan ve son dönemde katıldığım eğitim, seminerlerden size şöyle bir çerçeve sunabilirim.

1. Farkındalık

Anne baba çocuk ilişkisi hem kendimizin hem çocuğumuzun farkındalığıyla başlar. Çocuklarla birlikte şimdi ve burada olmaktır. Çocuklarla tam olarak mevcut olabilmek için, önce kendimizle tam olarak mevcut olmayı öğrenmeliyiz. Bunun için son dönemde çok fazla paylaşılan farkındalık çalışmaları size yardımcı olacaktır.

Bazen herkes için geçerlidir, düşünmeden tepki veririz. Öfkelendiğimizde hemen bağırırız veya saldırganlaşırız, savunmaya geçeriz. Ama dikkat ettiğimizde durumla tepki arasında boşluk bırakabiliriz. Farkındalık, bir duyguyu hissedebilmek ve bunun sizi kontrol etmesine izin vermemektir. Bir duyguyu hissetme ve sonra o duyguya ve çocuğunuza nasıl tepki vereceğinizi seçebilmektir. Yaşanan o anda tam olarak mevcut olduğumuzda, düşüncelerimizin ve duygularımızın farkındayızdır ama o duygulara kapılmayız.

Böylece çocukların ihtiyaçlarına, yaşanan durumun altında yatan nedenlere odaklanabilir ve şu anda var olan durum için en uygun çözüm ve seçimi yapabiliriz.

Kendimizi o duyguya kaptırdığımızda artık şimdiki zamanda kalamayız. Şu anda önümüzde olanlardan ziyade, kendi iç tetikleyicilerimize (genellikle çocukluğumuzdan kalma çözülmemiş sorunlar) dayalı olarak tepki veririz. Geçmişe tepki veririz ve bu tepki, şu anda olup bitenlere bağlı olarak genellikle uygun olmayabilir ya da aşırı olabilir.

Geçenlerde katıldığım bir webinarda Dr. Santangelo, tepki vermek ve yanıt vermek arasındaki farkı aktarmıştı. Onun kadar iyi aktaramayabilirim ama kendimizin ve durumun farkında olduğumuzda stresli durumlara tepki vermek yerine sakin kalabilirsek ustaca bir yanıt seçebiliriz demişti.

O zaman kendi tetikleyicilerimizin ve stres faktörlerinin farkına varabiliriz. Çünkü kendi inanç ve deneyimlerimiz çocukluktan itibaren başkalarına ve belirli durumlara tepki verme tarzını şekillendirir.

2. Kabul

Tüm duygular herkes için geçerlidir. Öncelikle bunu kabul etmek gerekiyor. Çocuğunuzun sizden ayrı ve farklı duyguları ve deneyimleri olduğunu kabul etmekle başlar yolculuk. Olması gereken kişi olduğunu, gelişimini, yaşını, beceri düzeyini, kendi için isteklerini ya da hayallerini kabul etmekle... Yine aynı webinar'da Dr. Santangelo, kabul sürecini, "Hepimiz çocuklarımız mutlu olsun istiyoruz, çocukların farklı olduğunu, biz olmadığını ve bizim küçülmüş halimiz olmadığını gördüğümüzde kabulümüz değişecektir." olarak ifade etmişti.

Bir tarafı çocuğu kabul etmekse diğer tarafı aynı zamanda anne ya da baba olarak kendini kabul etmektir. İnsan olduğumuzu, bazen yanlış yapabileceğimizi, mükemmel olamayacağımızı kabul edebilmektir. Her zaman 'doğru yapamayacağımızı', ancak 'yeterince iyi' olduğumuzu kabul edebilmektir. Aynaya bakabilme becerisini sağlayabilmek, kabulü geliştiren önemli bir anahtar.

3. Empati

Empati, ilişkide tüm deneyimleri ve duyguları kabul etmeye, çocuğumuzun nasıl hissettiğini doğrulamaya ve çocuğumuzun kendi duygularını ve deneyimlerini anlamasına ve düzenlemesine yardımcı olacak bir bakış açısı sunar.

Çocuğumuzun sınırlarını, gelişimsel evrelerini ve duygularını kabul ettiğimiz için, davranışlarıyla ilgili gerçekçi beklentiler koyabiliriz. Bu yaklaşım, çocuğumuzu zorlama ve kontrol yerine anlayış ve saygı alanından disipline eder.

Empati çocuğumuzu dikkatle dinlemeye ve onunla aynı fikirde olmasak bile kendi bakış açısını ifade etmesine istek gösterebileceğimiz zemini oluşturur. Davranışın arkasındaki "neden" i anlayabilir ve davranışın verdiği mesajı dinleyebiliriz.

4. Merhamet

Anne babalık yaklaşımınızı nasıl tanımlarsanız tanımlayın, anne babalık mükemmellikle ilgili değildir. Her zaman her şeye dikkat edemeyebiliriz. Hatalar yapabiliriz ve bu hatalar için kendimize de şefkat gösterip affedebiliriz. Hata yapsak bile sonrasında bunu onarabilecek yaklaşımı sergileyebilmektir. Bu süreçte çocuğunuza da kendinize ve başkalarına nasıl şefkat göstereceğinizi model olarak öğretebilirsiniz. Çocuğunuza da şefkat gösterir, ondan kendinizden beklemediğiniz hiçbir şeyi beklemezsiniz. Hataları affedersiniz. Aslında, hataların hem kendileri hem de çocukları için öğrenme sürecinde hayati önem taşıdığını o zaman görebiliriz. Hatalar yaparak ve bu hatalardan ders alarak, çocuğunuza da hata yapma ve mükemmellik beklememe izni vermiş olursunuz.

Zümra Atalay Şefkat kitabında, şefkat için, "acıya, kedere ve ıstıraba çok biçimli verilen bir yanıttır."İçinde empatiyi cömertliği ve kabulü barındırır. Cesaretin, hoşgörünün, sakinliğin ipleri şefkat kumaşının içinde eşit olarak dokunmuştur. Tüm bunların ötesinde, şefkat acının gerçekliğine açık olma kapasitesidir ve bu acıların iyileşmesini istemektir." der.

Anne baba olarak o anda tam mevcut olabilecek farkındalığa sahip olabilirsek yani dikkatli bir şekilde ilişkide kalabilirsek yapılan araştırmalar şunu göstermiştir ki;

• Daha düşük seviyelerde depresyon ve anksiyete yaşanır

• Ergenlik yıllarında bağımlı maddelere yönelme olasılığı daha düşüktür

• Sosyal beceriler gelişir ve akranlarla daha az sorun yaşanır.

• Ergenlik döneminde ebeveynleriyle daha olumlu ilişkiler kurarlar

• Duygularını daha iyi düzenleyebilirler

Aslında, dikkat ve özen gösterebilmek, bir ebeveynlik "tarzı" olmaktan çok, pek çok yaklaşımdaki size uyanları bir araya getirip tamamlayabileceğiniz bir dizi beceridir. Saygı, empati ve bağlanmaya odaklanan tüm ebeveynlik stratejileri çok işe yarayacaktır. Aslında tüm bunları toparlarsak, yetkili bir şekilde ebeveynlik yaptığınızda yani sıcaklık sunduğunuz, çocuğunuza duyarlı olduğunuz, empati ile sınırlar koyduğunuz ve disiplininizle cezalandırmak yerine destekleyici olduğunuz sürece o zaman özenli, dikkatli bir ebeveyn de olabilirsiniz.